Sáng nay thứ bảy, ngày 7/10, chương trình Chào buổi sáng VTV1 phát bản tin Hạ viện Bỉ vừa thông qua quyết nghị về việc cấp nguồn tài trợ nạn nhân chất độc da cam, giúp tẩy rửa chất độc da cam/dioxin tồn lưu trong đất tại Việt Nam.
Xem ti vi, vui không chờ được, tôi gọi zalo đến bà Trần Tố Nga, người phụ nữ kiên cường đã hơn 10 năm chiến đấu với các tập đoàn hóa chất Mỹ, qua các “vụ kiện Da cam”.
Ảnh 1: Bà Trần Tố Nga cùng nhà báo Hoàng Thiên Nga- Chủ tịch Hội Từ Tâm Đắk Lắk (trái) và thượng tá Ngô Song Hào- Chủ tịch Hội Nạn nhân Da Cam/Dioxin Đắk Lắk trước UBND huyện Cư Mgar, tháng 6/2023.
Ảnh 2: Bà Trần Tố Nga được đông đảo công chúng ủng hộ trước phiên tòa kiện các Tập đoàn hóa chất Mỹ tại Pháp.
Sau hồi chuông thứ hai, bà cầm máy. “Em ơi, bây giờ là một giờ sáng tại Paris. Chị mới trở về Pháp 2 hôm nay.” Dù chưa khỏe hẳn sau đợt phẫu thuật cắt khối u tại TP. Hồ Chí Minh tháng trước, bà vẫn vui vẻ trò chuyện, kể lại chuyến đi năm trước sang Bỉ gặp gỡ một số vị tại Hạ viện, góp một phần tác động, cùng Chính phủ Việt Nam thúc đẩy lãnh đạo một số quốc gia đưa nội dung này vào các phiên họp chính thức.
Cho tới nay, bà Trần Tố Nga là người Việt duy nhất hội đủ 3 điều kiện cần thiết để đứng ra khởi kiện với tư cách nguyên đơn, buộc đại diện các Tập đoàn hóa chất Mỹ phải sang Pháp hầu tòa: là công dân Pháp gốc Việt, đang sống tại nước duy nhất có luật pháp cho phép mở các vụ kiện quốc tế bảo vệ công dân Pháp chống lại một nước khác làm hại mình, có đủ các xét nghiệm và chứng cứ chứng minh bà là nạn nhân chất độc da cam.
Ảnh 3: Bà Trần Tố Nga dùng trà sớm với Hội Nạn nhân Da cam/Dioxin Đắk Lắk
Ảnh 4: Bà Trần Tố Nga cùng Hội Từ Tâm Đắk Lắk đến thăm và giúp đỡ gia đình bà Nguyễn Thị Hải ( Hải Da Cam)
Sự thật là nguyên đơn (một phụ nữ kiên cường 82 tuổi với sự hỗ trợ miễn phí của một số luật sư đầy nhiệt huyết) rất khó thắng nổi bị đơn ( các Tập đoàn hóa chất giàu sụ, thế lực khuynh đảo với hàng trăm luật sư bảo vệ ). Thực tế cũng đã cho thấy phần nào kết cục qua phiên tòa sơ thẩm diễn ra tại Tòa đại hình ở thành phố Évry (ngoại ô Paris-Pháp). Từ tháng 5-2013, Tòa đại hình Évry đã chấp thuận đơn của bà Tố Nga khởi kiện 26 công ty hóa chất Mỹ. Sau 8 năm với 19 phiên làm việc và điều trần, hàng loạt thủ tục tố tụng cực kỳ phức tạp, mãi tới ngày 10/05/2021, Tòa đại hình Évry mới đưa ra tuyên bố “không có thẩm quyền xét xử” đối với vụ án này. Trước đó, từ tháng 1/2004 đến tháng 3/2009, Hội Nạn nhân Chất độc da cam/dioxin Việt Nam cũng đã kiên trì theo đuổi vụ kiện buộc 37 công ty Mỹ phải bồi thường hậu quả chiến tranh do chất độc hóa học gây ra tại Việt Nam. Qua các phiên tòa sơ thẩm, phúc thẩm, vụ kiện kết thúc vào ngày 2 tháng 3 năm 2009 với tuyên bố bác đơn kiện từ Tòa án Tối cao Mỹ .
Chúng tôi đã gặp nhiều cảnh khổ khôn xiết trong số trẻ bại não có thể liên quan tới di chứng chất độc da cam, chưa được xác nhận tại Đắk Lắk. Đây là 2 trong số hàng trăm trường hợp tại huyện Buôn Đôn.
Không có gì bất ngờ trước logic “trứng chọi đá”. Nhưng chắc chắn các nguồn tin được lan tỏa, truyền thông từ những phiên tòa và lời tố cáo tội ác chiến tranh chấn động dư luận quốc tế này, đã góp phần tác động mạnh mẽ đến quan điểm và đường hướng ngoại giao, tài trợ bù đắp thiệt hại cho Việt Nam của Mỹ và khối đồng minh. Hiện nay, vụ kiện do bà Trần Tố Nga đứng nguyên đơn vẫn đang tiếp tục chờ phiên phúc thẩm, đã được các luật sư ủng hộ vụ kiện nhằm giúp đỡ nạn nhân da cam Việt Nam gửi hồ sơ lên Tòa án Tối cao Pháp tại Paris.
19 năm trước, tôi khi đó là nhà báo, Trưởng Ban đại diện báo Tiền Phong khu vực Tây Nguyên, đã đi thực tế tới nhiều tỉnh, tận mắt chứng kiến sự cùng khổ của gia đình các nạn nhân da cam đời thứ nhất, thứ hai, thứ ba. Những chiến binh, cựu thanh niên xung phong bị nhiễm độc hóa chất Dioxin khi trở về sau cuộc chiến, đã kết hôn, và sinh ra những quái thai, những bé thơ dị dạng, mất trí từ khi mới chào đời. Sự ám ảnh khốc liệt này đã thúc đẩy tôi thực hiện nhiều loạt phóng sự điều tra về hậu quả chất độc Da cam. Một số chuỗi phóng sự, ghi chép nhiều kỳ về đề tài này, sau đó đã được in trong bộ sách ký sự báo chí 2 tập “Nghịch lý trên dòng sông chảy ngược”, Nhà xuất bản Hội Nhà Văn in năm 2012.
Loạt phóng sự tôi viết và đăng trên báo Tiền Phong từ 19 năm trước, trong đó có trang mô tả về hoàn cảnh khốn cùng của gia đình bà Nguyễn Thị Hải, mọi người vẫn quen gọi là bà Hải Da cam
Trong đó, có loạt phóng sự điều tra ” Vụ kiện xuyên quốc gia và những nhân chứng sống trong cuộc chiến Da cam”. Trong phóng sự có thuật lại lần đầu tiên tôi đến nhà “Bà Hải Da Cam” ở Đội 1 Thôn 3 xã Ea M’Nang, huyện Cư Mgar, tỉnh Đắk Lắk. Rồi sau đó tổ chức quyên góp, trở lại giúp bà vượt qua một giai đoạn đói nghèo. Từ đó đến bây giờ, Hội Nạn nhân chất độc Da cam tỉnh vẫn xác nhận đây là gia đình điển hình nhất, khốn cùng nhất tại Đắk Lắk về hậu quả nghiêm trọng của di chứng Da cam.
Tiếp theo, là loạt bài lược dịch ” Học sinh Mỹ được học thế nào về chiến tranh Da cam Việt Nam” dài 22 trang sách, đã được đăng nhiều kỳ trên báo Tiền Phong, do hai chị em nhà báo Hoàng Thiên Nga & Võ Phụng Hoàng hợp tác, chọn dịch nhiều chương tường thuật tỉ mỉ diễn biến cuộc chiến Da cam do Mỹ tiến hành tại Việt Nam, từ cuốn sách “THE AMERICA- The History of a People and a Nation” ( Người Mỹ-Lịch sử về con người và quốc gia”). Cuốn sách đặc biệt này dày 821 trang, do một nhóm sử gia biên soạn, Nhà xuất bản SRA thuộc Tập đoàn IBM xuất bản năm 1982, được sử dụng làm sách giáo khoa giảng dạy cho học sinh khối Phổ thông trung học nhiều Bang tại Hoa Kỳ.
Sự thật phơi bày trên từng trang sách. Ngành giáo dục Mỹ vẫn cho học sinh học và hiểu sai lầm của sự hiếu chiến, đã dẫn đến hậu quả nhiễm độc nghiêm trọng hàng triệu người Việt Nam vô tội
Khi thực hiện các loạt bài này, tôi đã đến nhiều nhà sách tìm tài liệu, và mua được một cuốn sách rất giá trị :”Chất độc Da cam, Dioxin và hệ quả” của TS Nguyễn Văn Tuấn, NXB Trẻ 2004. Trang cuối cuốn sách có email của ông. Tôi thử gửi cho ông một lá thư qua email, bất ngờ được ông hồi âm tức thì. Nhiều cuộc trao đổi, phỏng vấn, chia sẻ chân tình sau đó cứ thế kéo dài. Ông Nguyễn Văn Tuấn- khi ấy đã là một giáo sư nổi tiếng về Di truyền học đang sống tại Úc, giảng dạy tại nhiều trường Đại học ở Úc và Mỹ. Đọc bản thảo tập hồi ký thời thuyền nhân vượt biên do ông tự viết, chưa từng xuất bản, tôi càng trân trọng việc ông dũng cảm đối đầu với các thế lực tư bản hùng mạnh, để dày công nghiên cứu, mạnh mẽ phơi bày sự thật về tội ác và hậu họa Da cam.
Nhiều năm sau, trong chuyến xe của đoàn Famtrip dành cho các nhà báo viết về Du lịch do Công ty Lửa Việt tổ chức, khi ông Nguyễn Văn Mỹ-Chủ tịch Lửa Việt bất ngờ giới thiệu cuốn sách “Đường Trần” của bà Trần Tố Nga, cho biết đang giúp bà bán sách để gây quỹ giúp nạn nhân Da cam, tôi đã mua những cuốn sách này vừa để ủng hộ bà, vừa góp thêm sự hiểu biết và tư liệu vào tủ sách cá nhân về những nỗi đau thời hậu chiến, để thúc đẩy trách nhiệm bù đắp phần nào những mất mát quá lớn cho các nạn nhân chiến tranh.
Nhờ những chuyến đi, những quyển sách tư liệu quý giá, tôi có thêm nhiều người bạn quý mến vong niên. Trong đó có Giáo sư Nguyễn Văn Tuấn, có bà Trần Tố Nga, và cả bà Nicole Trampoglieri- Chủ tịch Hội Hữu nghị Pháp Việt vùng Choisy Le Roi, người phụ nữ Pháp nhân hậu đã giới thiệu, bắc cầu để bà Trần Tố Nga từ Pháp điện thoại về, hẹn trở lại Việt Nam gặp tôi, giúp tôi có thêm động lực để không ngừng nghĩ cách gây quỹ (thật sự rất khó khăn) để góp phần giúp đỡ nạn nhân chất độc da cam. Với bà Hải Da Cam, từ tháng 6/2023 tới nay, Hội Từ Tâm Đắk Lắk đã 4 lần đến thăm, và 1 lần tiếp bà tại trụ sở Hội. Vợ chồng bà Hải có 11 đứa con, thì 4 con và chồng bà đã lần lượt chết vì nhiễm độc và di chứng Da cam. Trong 6 đứa còn lại, có 3 con nghèo khó lang bạt, và 3 con trai điên dại đang sống cùng mẹ, với tổng thu nhập vỏn vẹn hơn 2 triệu đồng mỗi tháng, từ các khoản trợ cấp, và từ việc gắng gượng mò cua bắt ốc mỗi đêm, bán rau mỗi sáng của người mẹ đã 64 tuổi vẫn gánh khổ trĩu vai. Có chuyến đi trong tháng sáu, Hội cùng bà Tố Nga giúp bà Hải trả nợ hết nợ nần. Những lần còn lại, Hội trao tặng cho bà các suất lương thực, tiền mặt, hàng hóa tổng trị giá 73 triệu đồng, giúp bà có hướng buôn bán cải thiện sinh kế. Trong đó, có nguồn gây quỹ giữa Hội với GIVE.Asia, có lượng hàng trị giá 10 triệu đồng của anh Hoàng Danh Hữu chủ thương hiệu Miss Ede, có chiếc tủ đông hơn 7 triệu của anh Đặng Huy-Đặng Farm xã Cư Suê, và một số khoản ủng hộ khác của các bạn hảo tâm đồng hành.
